Φάρμακα και ήπαρ

Το ήπαρ αποτελεί τον πρωταρχικό τόπο μεταβολισμού πολλών φαρμάκων. Κάθε φάρμακο που μεταβολίζεται στο ήπαρ μπορεί να προκαλέσει ηπατική βλάβη η οποία να εμφανιστεί ακόμη και 6 μήνες μετά τη διακοπή του. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον 900 φάρμακα, βότανα και τοξίνες προκαλούν ηπατική βλάβη. Στις ΗΠΑ, οι μισές από τις 2.000 περιπτώσεις οξείας ηπατικής ανεπάρκειας (που μπορεί να οδηγήσουν σε θάνατο), οφείλονται σε φάρμακα.

Επιπλέον 2-5% των περιπτώσεων ικτέρου και 10% των περιπτώσεων οξείας ηπατίτιδας που νοσηλεύονται, οφείλονται σε φάρμακα.

Οι ηπατικές βλάβες που προκαλούνται από φάρμακα (drug inuced liver injury-DILI) μπορεί να οφείλονται σε δοσο-εξαρτώμενες και μη-δοσοεξαρτώμενες ή ιδιοσυγκρασιακές αντιδράσεις. Οι πρώτες προκαλούνται από λήψη φαρμάκων με γνωστή ηπατοτοξικότητα σε μεγάλες δόσεις (πχ, ακεταμινοφαίνη, μανιτάρια, χλωροφόρμιο, αλοθάνη, τετραχλωράνθρακας) και χαρακτηρίζονται ως προβλέψιμες. Οι δεύτερες μπορεί να προκληθούν από πάρα πολλά φάρμακα, ανεξάρτητα από τη δοσολογία ή το χρόνο έκθεσης και χαρακτηρίζονται ως μη-προβλέψιμες. Σπάνια μπορεί να παρουσιασθούν και αλλεργικές αντιδράσεις.

Η ευαισθησία στα φάρμακα επηρρεάζεται από διάφορους παράγοντες όπως: φυλή, φύλο, ηλικία, κατανάλωση αλκοόλ, άλλες συνυπάρχουσες παθήσεις, γενετική προδιάθεση, φαρμακοτεχνική μορφή του ληφθέντος φαρμάκου. Ενδεικτική είναι η λίστα των κατωτέρω παραγόντων και των αντιστοίχων φαρμάκων, από τα οποία υπάρχει αυξημένος κίνδυνος:

  • Θήλυ φύλο – Halothane (αναισθητικό), nitrofurantoin (αντιβιοτικό ουροποιητικού), sulindac (αντιφλεγμονώδες)
  • Αρρεν φύλο – Amoxicillin-clavulanic acid (Augmentin)
  • Μεγαλύτερη ηλικία – Acetaminophen (παρακεταμόλη), halothane, INH (αντιβιοτικό), amoxicillin-clavulanic acid
  • Νεώτερη ηλικία – Salicylates (ασπιρίνη), valproic acid (αντιεπιληπτικό)
  • Νηστεία ή υποσιτισμός – Acetaminophen
  • Παχυσαρκία – Halothane
  • Σακχαρώδης διαβήτης – Methotrexate (κυτταροστατικό), niacin (βιταμίνη)
  • Νεφρική ανεπάρκεια – Tetracycline (αντιβιοτικό), allopurinol (φάρμακο ουρ. αρθρίτιδας)
  • AIDS – Dapsone (αντιβιοτικό), trimethoprim-sulfamethoxazole (αντιβιοτικό)
  • Ηπατίτις C – Ibuprofen (αντιφλεγμονώδες), ritonavir (κατά των ιών), flutamide (αντι-ανδρογόνο)
  • Συνυπάρχουσα ηπατοπάθεια – Niacin, tetracycline, methotrexate

Τα συμπτώματα είναι ανάλογα της βλάβης. Σε βλάβη ηπατιτιδικού τύπου υπάρχει ανορεξία, επιγαστραλγία, έμετοι και εργαστηριακά ευρήματα. Προεξάρχει η μεγάλη άνοδος (>5 φορές από τα ανώτερα φυσιολογικά) των τρανσαμινασών. Σε βλάβη χολοστατικού τύπου τα συμπτώματα είναι κυρίως ναυτία, κνησμός και ίκτερος. Εργαστηριακά υπάρχει αύξηση των χολοστατικών ενζύμων (αλκαλική φωσφατάση, γ-GT και χολερυθρίνη) και λιγότερο των τρανσαμινασών). Σε άλλες περιπτώσεις οι βλάβες είναι μικτού τύπου. Σε μη-δοσοεξαρτώμενες αντιδράσεις μπορεί να παρατηρηθούν εξανθήμα, πυρετός και λεμφαδενοπάθεια.

Σε όλες τις ηπατικές βλάβες από φάρμακα, η απόσυρση του φαρμάκου είναι η καλύτερη θεραπευτική επιλογή. Το ήπαρ επανέρχεται στο φυσιολογικό στις περισσότερες περιπτώσεις.